اسید چربهای امگا (Omeg) در گروه چربیهای مرکب غیر اشباع قرار میگیرد. علت نامگذاری۹،۶،۳ برای آنها، قرار گرفتن اولین پیوند دو گانه بین اتم کربنهای ۳ و۴ یا ۶ و۷ یا ۹ و ۱۰ در ساختمان شیمایی مولکول است. همین محل قرارگیری پیوند دو گانه باعث پیدا شدن خواص شیمیایی آنها میشود.
امگا ۳ یکی از اسیدهای چرب ضروری است که در ساختمان برخی چربیها وجود دارد و ویژگیهای خاصی دارد. این اسیدهای چرب را به این دلیل ضروری نامیدهاند که اولاً برای ادامه حیات بدن کاملاً ضروری است و ثانیاً چون توسط خود بدن قابل تولید نیست، حتماً باید از طریق رژیم غذایی با مکملها تأمین شود.
مهم ترین اسیدهای چرب امگا۳ عبارتاند از: اسید آلفالینولنیک(ALA)، اسید ایکوزاپنتانوئیک(EPA)، اسید دکوزاپنتانوئیک (DPA) و اسید دکوزاهگزانوئیک ((DHA
تاثیرات امگا ۳
تأثیرات مفید مصرف امگا۳ جیره بر روی مواردی نظیر بهبود آهنگ رشد ، ضریب تبدیل خوراک ، میزان تولیدمثل ، ادامه حیات ، استحکام استخوانها و افزایش میزان امگا۳ در گوشت و تخممرغ دیده شده است.
بهکارگیری امگا۳ به صورت خوراکی میتواند کیفیت اسپرم تازه و انجمادپذیری نشخوارکنندگان را افزایش دهد. در ساختار غشای اسپرم و در ساختمان فسفولیپیدهای آن مقدار قابل توجهی امگا ۳ وجود دارد که به ویژه نسبت آن در نشخوارکنندگان به تک معدهایها بیشتر است .این اسیدهای چرب غیر اشباع هستند که در دمای عادی حالت مایع دارند و هرچه بیشتر در غشا وجود داشته باشند به دلیل سیال بودن، انعطافپذیری آن را بالا میبرند. سیال بودن اسیدهای چرب غیراشباع از یک سو میتواند میزان انعطاف دم اسپرم را افزایش داده و به طی مسیر دستگاه تناسلی و عبور از غشاء تخمک کمک کند و از سوی دیگر با افزایش میزان انعطافپذیری غشا از پاره شدن آن توسط کریستالهای سیتوپلاسم اسپرم، جلوگیری میکند.
توصیه شده است که بین یک تا ۱.۵ درصد ماده خشک جیره را میتوان از منابع اسیدهای چرب امگا۳ انتخاب کرد. ازاین نظر بهترین گزینه در این زمینه روغن ماهی است؛ چرا که دانه کتان خالص نیست و ساختار اسیدهای چرب این روغن نیز با آنچه که در غشای اسپرم وجود دارد، مطابقت میکند.
چربی امگا۳ و تعداد دفعات خوراک بر متابولیسم گلوکز و انسولین موثر است. مکمل امگا۳ بر روی نرخ کاهش گلوکز اثر معنیداری دارد و همراه با افزایش تعداد دفعات خوراک اثر آن بر روی انسولین نیز قابل توجه است. مصرف مکمل امگا۳ در سطح تغذیهای بالا باعث بهبود وضعیت متابولیسم گلوکز و انسولین میگردد.
امگا ۳مقاومت انسولینی در دوره انتقال را کاهش میدهد. انتقال از مرحلهی آبستنی به مرحلهی شیردهی منجر به تغییرات شدید فیزیولوژیکی در گاو میشود؛ بنابراین تنظیم دقیق متابولیسم گلوکز و چربی در بدن دام به منظور سازگاری متابولیکی و سپری کردن موفق این دوره ضروری میباشد. از جمله این تغییرات مقاومت انسولینی میباشد که اگر شدید باشد باعث اختلال در عملکرد سلولهای چربی ، بالا رفتن غیر طبیعی اسیدهای چرب اشباع شده در خون شده و دام را مستعد بیماریهای متابولیکی میکند. مصرف امگا۳ از مقاومت شدید انسولینی جلوگیری مینماید.
اثر امگا ۳ بر میزان مصرف خوراک
مکمل کردن امگا۳ میتواند از کاهش شدید مصرف خوراک در قبل و بعد از زایش جلوگیری نماید.
اثر امگا ۳ بر سطح گلوکز خون
مصرف جیره غنیشده با امگا ۳ با تسهیل فرآیند گلوکونئوژنز باعث افزایش سطح گلوکز خون شده و در عین حال به طور غیرمستقیم در سلامت کبد موثر میباشد.
اثر امگا ۳ بر آبستنی
اسیدهای چرب غیر اشباع به عنوان پیشساز کلسترول و پروستاگلاندینها میتوانند عملکرد تخمدان،رحم و در کل نرخ آبستنی و در عین حال پاسخهای ایمنی را تحت تاثیر قرار دهند.
مزایای مصرف پودرچربی در تغذیه دام
چربی یکی از مواد تغذیهای ضروری در جیرههای غذایی است و همانند مواد غذایی دیگر مثل پروتئینها، فیبرها، مواد معدنی و ویتامینها، باید به اندازه متعادل در جیره غذایی دام قرار بگیرد تا تولید بهینه را تضمین کند. اگرچه ترکیبات غذایی اصلی بخشی از نیازهای بدن دام به چربی را تأمین میکنند، امّا باز هم گنجاندن مکملهایی با چربی بالا ضروری میباشد. فواید زیادی در افزایش چربی جیره غذایی دامهای شیری و سایر دامها وجود دارد.
نتایج مطالعات پژوهشی در سالهای اخیر نشان داده است که گاوهای شیرده از دوره انتظار زایش دچار کاهش مصرف خوراک و کمبود انرژی میشوند. کمبود انرژی و تغییرات شدید هورمونی بر متابولیتهای خونی در طی دوره انتقال باعث مستعد شدن حیوان به بیماریهای متابولیکی (کتوز،اسیدوز، جابهجایی شیردان و…) و اختلالات تولیدمثلی (فحلیهای خاموش، عدم فحلی، افزایش روزهای باز، گیرایی کم تلقیح، و…) میشود.
پودر چربی محصولی است که حاوی بیشترین مقدار اسیدهای چرب غیراشباع (۷۵-۷۰درصد) محافظتشده است که از یکسو با فراهم نمودن مقادیر قابل توجهی انرژی برای دام از اثرات نامطلوب تعادل منفی انرژی کاسته و احتمال وقوع بیماریهای متابولیک را کاهش میدهد و از سوی دیگر، با بهبود وضعیت نمره بدنی و تأمین مقادیر کافی از اسید آلفالینولنیک،اسید ایکوزاپنتانوئیک، اسید دکوزاپنتانوئیک (امگا-۳) باعث بهبود راندمان تولیدمثلی میشود.
امگا۶ و امگا ۳
نکتهی بسیار مهم در ارتباط با این دو اسید چرب وجود دارد و آن تعادل موجود بین نسبتهای امگا۶ و امگا ۳ در بدن است نه در نظر گرفتن هر کدام به تنهایی، تنها در این حالت است که نقش اساسی و مفید آنها در پیشگیری از بروز بیماریهای دام و طیور و افزایش تولید ایفاگر میشود.
به طور دقیقتر افزایش یک طرفه امگا ۶ در بدن نه تنها سود مند نیست بلکه میتواند اثر منفی بر روی سیستم ایمنی داشته باشد. اگر تفاوت سطح امگا۶ و امگا ۳ در بدن زیاد باشد و غلبهی یک طرفه امگا۶ ایجاد شود، آمادگی بدن برای ایجاد التهاب افزایش یافته و امراض مختلف خصوصا از نوع التهابی و عفونی ایجاد میشود. رژیم خوراکی در صنعت مرغداری با پایه پروتئین غلات و سبزیجات بیشتر حاوی امگا۶ است و کمبود اسیدهای چرب امگا۳ دارد . این عدم تعادل در رژیم غذایی طیور شدیداً منجر به بازدهی های ضعیف و وقوع بیماریها میشود.
تولید محصولات دامی با امگا۳ بالا
از آنجا که امگا ۳ برای تغذیه انسانی بسیار مفید است و منابع آن نیز محدود میباشد تولید محصولاتی که این نیاز را تامین کند اهمیت دارد.
روشهای افزودن اُمگا-۳ به تخممرغ
با استفاده از روشهای زیر میتوان اُمگا-۳ را به تخممرغ اضافه کرد.
-
استفاده از بذر کتان در جیرهی غذایی مرغ تخمگذار
در مورد افزودن کتان به جیره غذایی مرغ تخمگذار میتوان گفت نتایج آزمایشات ثابت نیست و بنابراین نمیتوان با اطمینان گفت افزودن کتان به جیره غذایی مرغ تخمگذار باعث نتیجه دلخواه میشود. ضمن اینکه یکی از اثرات منفی استفاده از بذر کتان، تغییر در رنگ زردهی تخممرغ است که باب طبع مشتریان نیست. از طرف دیگر مصرف بذر کتان باعث افزایش ابتلا به عارضهی کبد چرب در مرغها و کاهش کیفیت تخممرغ میشود.
-
استفاده از کلزا در جیره غذایی مرغ تخمگذار
استفاده از کلزا هم خالی از اشکال نیست. کلزا(کانولا) حاوی مقدار زیادی گلوکوسینولات است که باعث کاهش رشد و کاهش تولید تخممرغ میشود.
-
افزودن روغن ماهی به جیره غذایی مرغ تخمگذار
عیب این روش ایجاد بوی نامطبوع در تخممرغ است. اما مصرف روغن ماهی بر روی مقدار اسیدهای چرب امگا۳ به جز اسید لینولینک تأثیر خوبی دارد.
-
افزودن خزه ی دریایی به جیره غذایی مرغ تخمگذار
افزودن این ماده به جیرهی غذایی مرغ تخمگذار، باعث افزایش مقدار DHA زرده میشود که این افزایش حتی از مقدار افزایشی که در اثر مصرف روغن ماهی ایجاد میشود نیز بیشتر است.
-
استفاده از روغنهای گیاهی در جیرهی غذایی مرغ تخمگذار
در هنگام استفاده از روغنهای گیاهی در جیرهی غذای مرغ تخمگذار، مقدار لینولنیک اسید موجود در پلاسمای خون و زردهی مرغهای تخمگذار افزایش مییابد.
در کل جیرههایی که دارای مقادیر زیادی لینولنیک اسید هستند، باعث افزایش مقدار لینولنیک اسید در زرده میشوند، ولی مقدار DHAو EPA را بسیار کم تحت تأثیر قرار میدهند، لذا بهنظر میرسد استفاده از ترکیب مناسبی از روغنهای گیاهی و روغن ماهی، نتایج خوبی را در زمینهی افزایش مقدار همهی اسیدهای چرب امگا-۳ در زردهی تخممرغ بهدست دهد.
تیم تحقیق و توسعه گروه اطلس
مدیریت: محمد قاسمی
